Recenzja książki „Joga a psychoterapia. Zawiłości ludzkiej psyche.”

Książka „Joga a psychoterapia” autorstwa Swamiego Ramy, Swamiego Ajayi i Rudolpha Ballentine’a jest ceniona za próbę zintegrowania wschodnich praktyk jogicznych z zachodnią psychoterapią, oferując unikalne spojrzenie na świadomość i zdrowie psychiczne. Jednakże, publikacja nie jest wolna od kontrowersji, które wynikają głównie z zarzutów dotyczących życia jednego z jej autorów – Swamiego Ramy.

Jak czytamy w opisie książki: przez tysiące lat joga oferowała to, co terapeuci starają się zapewnić dzisiaj – sposób na osiągnięcie zdrowia ciała, umysłu i ducha. „Joga i psychoterapia” to dogłębna analiza psychoterapeutycznych i jogicznych modeli umysłu oraz ich różnych perspektyw na takie funkcje jak ego, instynkt i świadomość. Książka opiera się na bogatym i różnorodnym doświadczeniu autorów, zarówno w kwestii tzw. psychologii jogi, jak i psychologii akademickiej oraz psychoterapii konwencjonalnej.

Zawiłości ludzkiej psyche

Po raz pierwszy w oryginale książka została wydana w 1976 roku, nosząc tytuł „Yoga and Psychotherapy: The Evolution of Consciousness”. Nakładem wydawnictwa Sensus ukazała się w 2023 roku pod tytułem „Joga a psychoterapia. Zawiłości ludzkiej psyche”. Dodatkowo wydanie polskie wzbogacone jest Przedmową Sławomira Bubicza, który zauważa, że książka jest ambitną próbą „zbudowania mostu między psychoterapia i jogą” (s. 7). 

Od jej napisania minęło zatem pół wieku, co rodzi pytanie o aktualność jej koncepcji. Wiek XXI coraz bardziej interesuje się podejściem psychosomatycznym, interwencjami ciało-umysł (od angielskiego Mind-Body Interventions, MBIs) czy też zwrotem „not-only-āsanas”, o którym będę mówić podczas marcowego międzynarodowego seminarium w New Delhi na temat wpływu kultury indyjskiej na kulturę zachodnią.

Od 2014 joga uchodzi za jedną z metod tzw. „medycyny komplementarnej” wobec medycyny konwencjonalnej, czyli opartej na badaniach naukowych. Książka zatem świetnie wpisuje się w ten bardzo aktualny trend współczesnej perspektywy rozumienia jogi jako komplementarnej metody leczenia, prewencji oraz ogólnej poprawy odczytanego dobrostanu.

Zaburzenia lękowe i depresyjne

Zaburzenia lękowe i depresyjne mają znaczący wpływ na jakość życia. Oba te stany wiążą się z szeregiem negatywnych skutków. Chociaż obecne interwencje terapeutyczne obejmują psychoterapię w przypadku tych schorzeń, to obiecująca okazuje się tutaj także joga, postrzegana jako metoda zarządzania stresem, pomocna w łagodzeniu depresji i zaburzeń lękowych, przydatna specjalistom od zdrowia psychicznego zindywidualizować leczenie terapeutyczne poprzez dostarczanie bardziej holistycznych planów terapii.

Metaanalizy badań naukowych nad wpływem jogi na stany psychicznie wykazały, że interwencje jogi okazywały się często skuteczne w zmniejszaniu objawów lękowych i zaburzeń depresyjnych. Zaburzenia te są jedną z głównych przyczyn cierpienia i drugim co do wielkości czynnikiem przyczyniającym się do globalnego obciążenia chorobami. Przewlekły stres jest powszechnym czynnikiem ryzyka i ważnym czynnikiem przyczyniającym się do zaburzeń depresyjnych.

Badania wykazują, że stresujące wydarzenia życiowe wywołują sekwencję zmian psychologicznych i fizjologicznych, w tym mechanizmów nerwowych, hormonalnych i immunologicznych. Stres może prowadzić do podwyższenia poziomu różnych cytokin zapalnych i hormonów stresu, może powodować dysfunkcję autonomiczną i brak równowagi w neuroprzekaźnikach.

Na stres polecamy wyzwanie „Stress Less”, które znajdziesz w PortalYogi – Studio Jogi Online:

Badania z 2023 roku wykazały, że joga może zmniejszyć stan zapalny, utrzymać równowagę autonomiczną, a także odgrywa rolę w utrzymaniu neuroprzekaźników. Ma wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), obwodowy układ nerwowy, w tym GABA, aktywność układu limbicznego, reakcje zapalne i endokrynologiczne… czyli reasumując, joga wraz z lekami przeciwdepresyjnymi może pomóc w zmniejszeniu objawów depresji.

Jest zatem idealną terapią uzupełniającą dla zaburzeń zdrowia psychicznego. Rzecz jasna potrzebne są dalsze badania oraz ulepszenia metodologiczne w celu poprawy jakości badań klinicznych w tej dziedzinie.

Psychologia jogi

Pierwszym tematem książki jest próba zestawienia stanowiska psychologii z psychologią jogi, czy też szerzej – koncepcji psychologicznych świata zachodniego ze wschodnią psychologią jogi. Zakres tematyczny jest oczywiście niezwykle szeroki, autorzy zawężają go zatem do starożytnej indyjskiej perspektywy pięciu powłok, pańćakośi, zgodnie z którą budowana jest narracja.

Rozdział pierwszy „Piękne ciało” dotyczy pierwszej powłoki – annamaja-kośi, czyli powłoki opartej na „pokarmie”, a zatem dotyczącej ciała. Są tutaj opisane takie kwestie jak wzajemny wpływ ciała na umysł na gruncie cielesnych aspektów praktyki jogicznej oraz tzw. biologicznego sprzężenia zwrotnego.

Rozdział drugi „Oddech i energia” jest poświęcony subtelnym wymiarom jogi – pranie i sposobom jej manipulacji w jodzie, dotyczy pranamaja-kośi, czyli powłoki panicznej.

Rozdział trzeci „Umysł – ujęcie starożytne i współczesne” koncentruje się na manomaja-kośi, powłoce umysłu (manas), czyli zawiera zestawienia zachodnich metod obserwacji umysłu z introspekcyjnymi praktykami jogicznymi.

Rozdział czwarty „Buddhi – przewodnik po nieznanym” wkracza w powłokę inteligencji (buddhi), rozpoznania (widźńana) oraz zmienionych stanów świadomości, wykraczających poza dualny umysł (manas). Podział piąty „Sekrety snu” dotyczy anandamaja-kośi, powłoki błogości (ananda). 

Podróż w kierunku jaźni

Drugim kluczowym tematem książki, zawartym szczególnie w Rozdziale szóstym „Od psychozy do mistycyzmu: podróż w kierunku jaźni”, jest idea ścieżki jogicznej jako procesu „wzrostu”. W zachodniej psychologii jest to zwykle określane jako proces „leczenia” choroby lub zajmowania się jakąś negatywną ekspresją osobowości.

Z wyjątkiem prawdziwej psychozy, wschodnia psychologia postrzega osobowość jednostki jako pracę w toku lub ruch w kierunku wzrastania w duchowej świadomości. W tym miejscu autorzy poruszają takie tematy jak przywiązanie, ból a proces przemianu, oddzielenia przestrzeni duchowej od materialnej. Następnie przychodzą do opisu siedmiu czakr, rozumianych jako ośrodki świadomości.

Oczywiście nie jest to naukowy opis, czakry w literaturze jogicznej i tantrycznej nie doczekały się jednoznacznych opisów, ich rozumienie zależy od tradycji przekazu. W końcowej analizie autorzy przedstawiają bardzo mocny argument, że „joga oferuje współczesnej psychologii możliwość integracji”.

Dla jogiń i joginów książka Joga a psychoterapia oferuje szereg praktycznych korzyści, zwłaszcza dla tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę o psychologiczne aspekty praktyki jogi oraz lepiej zrozumieć jej wpływ na umysł i emocje.

Głębsze zrozumienie relacji między umysłem a ciałem: jak praktyki jogiczne wpływają na psychikę i emocje oraz jakie są mechanizmy psychofizjologiczne, stojące za działaniem jogi, np. wpływ oddechu na układ nerwowy, równowagę hormonalną i stabilność emocjonalną

Joga jako narzędzie samopoznania: praktyka jogi często prowadzi do konfrontacji z własnymi emocjami, wzorcami myślowymi i wewnętrznymi blokadami

Przydatność dla nauczycieli jogi: dzięki psychoterapeutycznemu podejściu nauczyciele mogą lepiej rozumieć indywidualne reakcje uczniów i dostosowywać praktykę do ich potrzeb.

Joga jako wsparcie dla zdrowia psychicznego: wyjaśnienia zawarte w książce mogą być wykorzystane do poprawy stabilności emocjonalnej i budowania odporności psychicznej.

Wgląd w tradycje Wschodu i Zachodu: książka pokazuje, jak zachodnia psychoterapia i klasyczna joga mogą się wzajemnie uzupełniać.

Ogółem, książka jest to ciekawym źródło dla joginów zainteresowanych pogłębieniem swojej praktyki w kontekście psychologicznym.

Kontrowersje

Książka nie jest jednak wolna od kontrowersyjnych treści:

1. Różnice terminologiczne i konceptualne: symbolika i terminologia używane w jodze często nie pokrywają się z językiem zachodniej psychologii, co może prowadzić do nieporozumień i trudności w integracji obu podejść. Jest to zresztą związane z innym postrzeganiem rzeczywistości. 
2. Brak empirycznych dowodów: niektóre techniki jogiczne, takie jak praca z czakrami, nie mają wsparcia w badaniach naukowych. 
3. Różnice kulturowe: joga wywodzi się z innej tradycji kulturowej i duchowej niż zachodnia psychoterapia, co może prowadzić do trudności w adaptacji jej praktyk i założeń do zachodnich standardów terapeutycznych. W jodze umysł jest narzędziem, które można kontrolować i uspokajać, a nawet zatrzymywać jego aktywność (ćitta-wrytti-nirodha), aby osiągnąć stan wewnętrznej ciszy (śanti). Jaźń (atman) jest postrzegana jako transcendentna i niezmienna, co stoi w sprzeczności z zachodnimi teoriami psychologii, które koncentrują się na kształtowaniu ego i rozwijaniu osobowości – koncepcja atmana (i puruszy) jest jednak niezwykle złożonym problemem.

Główne zarzuty wobec książki koncentrują się na osobie Swamiego Ramy, współautora. Swami Rama, założyciel Himalayan Institute of Yoga Science and Philosophy, został bowiem oskarżany o nadużycia cielesne wobec swoich uczennic, a w 1997 roku sąd w Pensylwanii uznał go winnym wielokrotnych napaści, co skutkowało zasądzeniem odszkodowania w wysokości 1,9 miliona dolarów na rzecz poszkodowanej kobiety. Fakt ten jednak nie podważa przydatności i nowatorskiego podejścia, jakie autorzy przedstawiają. 

Odrodzenie jogi

Pomimo powszechnej komercjalizacji jogi w ostatnich dziesięcioleciach, gdzie często sprowadzano ją do „zsekularyzowanego fitnessu” (nieważne, jak bardzo kłócimy się z takim określaniem jogi), nastąpiło znaczące odrodzenie jej filozoficznego, medytacyjnego i introspekcyjnego wymiaru.

Odrodzenie to jest szczególnie widoczne w ponownym zainteresowaniu klasycznymi tekstami jogicznymi, technikami medytacyjnymi, pracą z oddechem (pranajamą) i subtelnymi aspektami jogi, które historycznie były kluczowe dla jej praktyki, lecz w dużej mierze zostały przyćmione przez rozwój jogi posturalnej w XX wieku.

Książka ukazuje jogę w szerszym kontekście powszechnej akceptacji jogi jako dyscypliny cielesnej, lecz rozszerzonej do holistycznego systemu, który harmonizuje dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i duchowe.  

Dołącz do PortalYogi – Studio Jogi Online. Praktykuj, ucz się i doświadczaj w domu lub w podróży. Największe studio online w Polsce w Twoim komputerze lub telefonie. Znajdziesz u nas najlepszych nauczycieli w jednym miejscu. Korzystaj kiedy chcesz i gdzie ci wygodnie! Jesteśmy dla Ciebie 24/7.