Recenzja książki „Medytacja dla bystrzaków. Wydanie IV” autorstwa Stephena Bodiana

Medytacja, kluczowa praktyka w ponad 2500-letniej tradycji jogi, stanowi jedno z najbardziej fascynujących, a zarazem trudnych do jednoznacznego zdefiniowania zjawisk. Jest zarówno owocem wielowiekowych praktyk odosobnieniowych rozwijanych przez joginów i buddystów, jak i współczesną metodą koncentracyjno-relaksacyjną, badaną w naukach o umyśle i ciele oraz wykorzystywaną w terapiach i indywidualnej praktyce.

W swej istocie medytacja prowadzi do wyciszenia aktywności mentalno-emocjonalnej, co w terminologii naukowej określane jest jako wyciszenie aktywności bazowej (baseline activity suppression). Proces ten polega na redukcji nieskoordynowanej aktywności neuronalno-fizjologicznej, umożliwiając organizmowi przejście w stan głębokiej koncentracji, relaksacji i samoregulacji.

Szczególną rolę w przygotowaniu do medytacji odgrywają techniki wspomagające wejście w stan przepływu takie jak: pranajama, wizualizacja, mantrowanie czy metody koncentracyjne. Są one skutecznymi narzędziami redukcji aktywności bazowej, prowadząc do wyciszenia sieci spoczynkowej (dosł. sieci domyślnej mózgu od ang. default mode network) – systemu neuronalnego, który integruje aktywność kory mózgowej z głębszymi, ewolucyjnie starszymi strukturami odpowiedzialnymi za pamięć i emocje.

Dzięki temu medytacja nie tylko wpływa na bieżący stan psychiczny i emocjonalny, ale – w perspektywie długoterminowej, przy regularnej praktyce – zmienia głębokie struktury mózgu. Efektem tego procesu jest zmniejszenie nadmiernej reaktywności emocjonalnej i redukcja poziomu stresu w codziennym funkcjonowaniu. Czyni to współczesne techniki medytacji jednymi z najbardziej skutecznych metod pracy nad umysłem i emocjami.

Medytacja dla bystrzaków

Stephen Bodian, wieloletni nauczyciel medytacji, autor książek poświęconych jodze oraz duchowości, w czwartej edycji Medytacji dla bystrzaków (wyd. Helion, 2020) wprowadza czytelników w rozległy świat medytacji. Książka jest znakomitym przewodnikiem dla osób dopiero pragnących zacząć praktykę medytacji, jak i zawiera cenne informacje dla praktykujących medytację od wielu lat. Atutem książki jest jej przystępny, a jednocześnie rzetelny styl, jak i piękna, przejrzysta strona graficzna.

Stephen Bodian jest psychoterapeutą i nauczycielem duchowym, który odegrał kluczową rolę w integracji koncepcji niedualnej mądrości z zachodnią psychologią. Jego działalność koncentruje się na praktycznym zastosowaniu idei przebudzonej świadomości w codziennym życiu. W swoim podejściu dydaktycznym łączy introspekcję opartą na współczuciu, wgląd w naturę niedualności oraz techniki transformacyjne wywodzące się z psychoterapii.

W pracy terapeutycznej i nauczycielskiej kładzie szczególny nacisk na indywidualne dostosowanie metod do potrzeb osób poszukujących głębszej samoświadomości. Jego ścieżka duchowa rozpoczęła się pod kierunkiem Shunryu Suzuki, znanego autora Umysł zen, umysł początkującego (Zen Mind, Beginner’s Mind, 1970). W 1974 roku Stephen Bodian otrzymał święcenia kapłańskie od mistrza zen Kobuna Chino Ogotawy.

Na początku lat 80. opuścił życie klasztorne, kontynuując studia nad filozofią niedualizmu (adwaita w sanskrycie), również w kontekście tradycji indyjskiej. Przez kolejną dekadę był uczniem Jeana Kleina, francuskiego filozofa i jednego z czołowych nauczycieli adwaity w świecie zachodnim. Po śmierci Kleina w 1998 roku rozwijał swoje studia duchowe pod kierunkiem Adyashantiego. Stephen Bodian przez dziesięć lat pełnił funkcję redaktora naczelnego magazynu Yoga Journal.

Czym jest medytacja?

Prosta praktyka, a jednocześnie tak trudna dla rozproszonego umysłu…

Jak czytamy w książce:

„Medytacja jest po prostu praktyką związaną ze skupianiem uwagi na określonym obiekcie — zazwyczaj jest to coś nieskomplikowanego, chociażby słowo albo zdanie, płomień świecy, figura geometryczna lub kolejne wdechy i wydechy. W codziennym życiu nasz umysł nieustannie zmaga się z zalewem odczuć, doznań wizualnych, emocji i myśli. Gdy medytujesz, zawężasz zasadniczo swoje skupienie i ograniczasz liczbę bodźców bombardujących Twój układ nerwowy, a przy okazji uspokajasz swój umysł.” (Stephen Bodian, Medytacja dla bystrzaków. Wydanie IV, 2020, s. 32)

Chociaż skupienie uwagi (koncentracja) nie jest sercem medytacji (dhjany w sanskrycie), to odgrywa kluczową rolę we wchodzeniu w stan przepływu, jak określam medytację. Koncentracja (dharana w sanskrycie) ogniskuje się na przykuciu uwagi-świadomości do wybranego obiektu, celem zniwelowania rozproszenia mentalno-emocjonalnego. W momencie, kiedy koncentracja staje się bezwysiłkowa, przechodzi w medytację, czyli swobodny strumień, przepływ, błogi stan kontemplacji bycia.

W swojej książce Stephan Bodian definiuje medytację jako praktykę prowadzącą do samopoznania, wewnętrznego spokoju oraz uważności. Podkreśla, że nie jest ona jedynie techniką relaksacyjną, lecz przede wszystkim narzędziem do głębszego zrozumienia samego siebie i rzeczywistości. Autor zwraca uwagę na nierozerwalny związek medytacji z filozofią jogi — w szczególności z praktykami wolicjonalnej kontroli oddechu (pranajamy) i koncentracją (dharaną) oraz jej rolę w osiągnięciu harmonii pomiędzy ciałem, umysłem i głębszymi stanami świadomości.

Bodian podkreśla, że medytacja nie jest celem samym w sobie, lecz procesem, który prowadzi do poszerzenia świadomości i lepszego funkcjonowania w codziennym życiu. Opisuje ją jako stan bycia w pełni obecnym i uwolnionym od mechanicznych reakcji umysłowych, które często rządzą naszymi decyzjami i emocjami. Wskazuje również, że regularna praktyka może prowadzić do głębszego wglądu w naturę rzeczywistości.

Rodzaje medytacji omówione w książce

Stephan Bodian przedstawia różnorodne formy medytacji, dostosowane do potrzeb zdrowotnych oraz tzw. nastawienia filozoficznego praktykujących. W książce znajdziemy m.in. opisy:

1. Medytacji w jodze oraz buddyzmie. Najstarsze dalekowschodnie praktyki medytacyjne, powstałe prawdopodobnie w himalajskich warunkach
2. Medytacji uważności (mindfulness). Współczesna praktyka skoncentrowana na pełnej obecności i obserwacji myśli oraz doznań bez oceniania.
3. Medytacji koncentracyjnej. Skupionej na jednym punkcie, na przykład na oddechu, mantrze lub obrazie mentalnym.
4. Medytacji prowadzonej, w której praktykujący podąża za instrukcjami nauczyciela, często wykorzystywanej w pracy nad relaksacją.
5. Medytacji mantrycznej , opartej na powtarzaniu mantry w celu wyciszenia umysłu.
6. Buddyjskiej medytacji miłującej dobroci (metta) – rozwijającej współczucie wobec siebie oraz innych.

Autor opisuje każdą z tych technik, przedstawiając zarówno ich zalety, jak i potencjalne trudności, jakie mogą pojawić się w trakcie praktyki. Podkreśla również, że wybór metody powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb oraz zdrowotnych uwarunkowań. Należy bowiem pamiętać, że nie każda medytacja jest dla każdego.

Wpływ medytacji na organizm, zdrowie i poczucie dobrostanu

Stephan Bodian wiele miejsca poświęca naukowym badaniom medytacji i jej wpływom na zdrowie oraz pracę mózgu. W mózgu występuje ciągła, spontaniczna aktywność bazowa, nawet w stanie spoczynku mózg pozostaje w ciągłej aktywności — ciągle konfabuluje.

Struktury takie jak sieć stanu spoczynkowego (default mode network) pozostają aktywne, gdy nie jesteśmy skupieni na konkretnym zadaniu, a nasza uwaga jest rozproszona na różne myśli, wspomnienia, plany, obawy, wewnętrzne narracje oraz zewnętrzny dialog. Wyciszenie aktywności bazowej w tym kontekście oznacza osłabienie aktywności sieci stanu początkowego, co prowadzi do przede wszystkim do:

• zwiększonej koncentracji – mniej myśli wędrujących, więcej uwagi na teraźniejszości,
• zmniejszenia poziomu lęku – redukcja nadmiernej analizy i negatywnych narracji wewnętrznych,
• oraz zwiększenia plastyczności neuronalnej – umożliwienie mózgowi przejścia do głębszych stanów relaksacji lub medytacyjnego zanurzenia.

Odpowiedz na 4 pytania, by otrzymać spersonalizowany program jogi lub medytacji dla Twoich potrzeb.

W kontekście fizjologicznym regularna medytacja oddziaływa na redukcję podstawowej aktywności autonomicznego układu nerwowego. Zwłaszcza układu współczulnego (odpowiedzialnego za reakcję „walcz, zastygaj lub uciekaj”). Dzieje się to poprzez aktywację układu przywspółczulnego, który odpowiada za stan regeneracji i odpoczynku, co bezpośrednio wpływa na:

• zmniejszenie tętna i ciśnienia krwi
• obniżenie poziomu kortyzolu i adrenaliny
• poprawę jakości snu
• zwiększenie zmienności rytmu serca, co świadczy o lepszej zdolności organizmu do adaptacji do stresu

Wyciszenie aktywności bazowej jest kluczowym procesem, który umożliwia organizmowi regenerację, poprawę koncentracji i redukcję stresu. W kontekście praktyk jogi i medytacji jest to mechanizm pozwalający na osiągnięcie głębokiego stanu relaksacji i harmonii.

Dla kogo jest, a dla kogo nie jest medytacja?

Stephan Bodian wskazuje, że medytacja jest narzędziem dostępnym dla każdego, niezależnie od wieku, religii, przekonań czy stylu życia. Podkreśla jednak, że wymaga cierpliwości, regularności, zaangażowania i otwartości. Jest szczególnie polecana osobom poszukującym spokoju, lepszej koncentracji, a także głębszego zrozumienia siebie. Może być pomocna dla tych, którzy zmagają się ze stresem, lękiem czy emocjonalnymi trudnościami.

Jednak autor zaznacza również, że nie każda osoba od razu odnajdzie się w praktyce medytacyjnej. Osoby z poważnymi problemami psychicznymi, takimi jak depresja czy stany psychotyczne, powinny podchodzić do niej ostrożnie i pod okiem specjalisty. Bodian wskazuje także, że niektórzy mogą poczuć się zniechęceni brakiem natychmiastowych efektów i potrzebują cierpliwości oraz systematyczności.

Skutki praktyki medytacji

Bodian omawia liczne korzyści płynące z regularnej praktyki medytacyjnej. Wśród najważniejszych efektów wymienia:

• redukcję stresu i napięcia – medytacja pomaga obniżyć poziom kortyzolu i sprzyja lepszemu zarządzaniu emocjami.
• poprawę koncentracji i uważności – regularna praktyka rozwija zdolność skupienia uwagi, co ma pozytywny wpływ na codzienne funkcjonowanie.
• lepszą regulację emocji – dzięki medytacji łatwiej jest kontrolować reakcje emocjonalne i unikać impulsywnego działania.
• głębsze poczucie spokoju i harmonii – praktykujący częściej doświadczają wewnętrznej równowagi i poczucia spełnienia.
• poprawę jakości snu – osoby medytujące często doświadczają lepszego i bardziej regenerującego snu.

„Medytacja dla bystrzaków, wydanie IV” to wartościowa pozycja dla każdego, kto chce wprowadzić swoją praktykę jogi w subtelny i głębszy poziom. Stephen Bodian w przystępny sposób wyjaśnia kluczowe aspekty praktyki medytacyjnej. Oferuje zarówno teoretyczne wprowadzenie, jak i konkretne wskazówki do zastosowania w codziennym życiu. Jego podejście łączy w sobie tradycyjną wiedzę jogiczną z nowoczesnymi badaniami nad medytacją, co czyni książkę interesującą i użyteczną dla szerokiego grona odbiorców.

Dołącz do PortalYogi – Studio Jogi Online. Praktykuj, ucz się i doświadczaj w domu lub w podróży. Największe studio online w Polsce w Twoim komputerze lub telefonie. Znajdziesz u nas najlepszych nauczycieli w jednym miejscu. Korzystaj kiedy chcesz i gdzie ci wygodnie! Jesteśmy dla Ciebie 24/7.