Dr Steven Laureys „Sens medytacji. Naukowy i praktyczny przewodnik” – recenzja

W ostatnich dekadach obserwujemy dynamiczny wzrost zainteresowania medytacją w środowiskach naukowych. W bazach danych takich jak PubMed czy Scopus pojawiają się dziesiątki nowych publikacji rocznie, analizujących wpływ tej praktyki na zdrowie fizyczne i psychiczne. Medytacja już jakiś czas temu przestała być postrzegana jedynie jako element tradycji ascetyczno-filozoficznych Dalekiego Wschodu oraz Indii. Stała się przedmiotem badań z zakresu neurologii, psychologii klinicznej, kardiologii, immunologii, psychiatrii itp.

Wyniki tych badań wskazują na szereg korzyści płynących z regularnej praktyki:

• obniżenie poziomu kortyzolu i wskaźników stanu zapalnego,
• poprawę funkcji poznawczych,
• lepszą jakość snu,
• spowolnienie procesów starzenia biologicznego,
• redukcję lęku i depresji,
• zwiększenie odporności na stres.

Jednak pomimo rosnącej liczby pozytywnych rezultatów badań, interpretacja wyników jest trudna i złożona. Często nawet niedostępna dla osób, które nie mają medycznego wykształcenia. Z jednej strony mamy do czynienia z różnorodnością technik – od medytacji uważnościowej, poprzez techniki koncentracyjne aż po praktyki kontemplacyjne – z drugiej zaś, z trudnością jednoznacznego określenia, czym medytacja właściwie jest w kontekście naukowym.

Co więcej, sama medytacja jest procesem, który potrzebuje czasu, cierpliwości i regularności. Współczesna nauka dopiero zaczyna rozumieć intuicje mędrców i joginów, którzy od wieków wiedzieli, że głębokie skupienie i wchłonięcie medytacyjne mają potężny wpływ na człowieka – od oddechu po umysł, od emocji po poczucie sensu.

Na tle rosnącego zainteresowania medytacją i neurobiologią świadomości, każda rzetelna publikacja popularnonaukowa zyskuje ogromną wartość. Pomaga bowiem przybliżyć znaczenie medytacji w codziennym życiu współczesnego człowieka, łącząc naukę z praktyką. Do takich książek należy „Sens medytacji. Naukowy i praktyczny przewodnik” (Czarna Owca, 2025), autorstwa dr. Stevena Laureysa – cenionego belgijskiego neurologa i badacza stanów zmienionej świadomości.

Czym jest medytacja

Autor nie podejmuje tu próby filozoficznego opisu medytacji w świetle jogi czy buddyzmu ani nie odwołuje się do duchowej praktyki joginów żyjących w odosobnieniu w Himalajach, których życie w całości poświęcone jest zgłębianiu głębokich stanów wchłonięcia medytacyjnego. Skupia się natomiast na konkretnych, wybranych przez siebie technikach, np. medytacji skupionej uwagi, otwartej obecności oraz bezwysiłkowej świadomości, analizując ich wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu – zarówno od strony fizjologicznej, jak i psychicznej.

Warto podkreślić, że dr Laureys nie ogranicza się jedynie do przeglądu literatury naukowej. Wiele uwagi poświęca omawianiem badań nad mózgiem Matthieu Ricarda, francuskiego mnicha buddyjskiego, który przez wiele lat prowadził intensywne praktyki odosobnieniowe w Himalajach, a następnie aktywnie zaangażował się w popularyzację medytacji w kulturze zachodniej.

Matthieu Ricard, z wykształcenia biolog molekularny, porzucił karierę naukową, by poświęcić się duchowej ścieżce. Przez lata współpracował z zespołami neurobiologów i psychologów, poddając się licznym badaniom, przebywając w stanach głębokiej medytacji. Jego aktywność mózgowa, rejestrowana m.in. za pomocą EEG, została określona przez badaczy jako jedna z najbardziej „szczęśliwych”, jakie kiedykolwiek zarejestrowano.

Pomiędzy bodźcem i reakcją jest przestrzeń: w tej przestrzeni leży wolność i moc wyboru naszej odpowiedzi. – Victor Frank (neurolog ocalały z holokaustu)

To właśnie o tę wolność i przestrzeń, czyli obniżoną reaktywność na bodziec, chodzi w praktyce medytacyjnej. Jak pisze sam autor: medytacja jest dostępna dla każdego i wystarczy już kilka minut dziennie, by w perspektywie niedługiego czasu pojawiły się znaczące korzyści dla zdrowia psychicznego i fizycznego.

Dr Steven Laureys jest belgijskim neurologiem i neurobiologiem, uznawanym za jednego z czołowych badaczy w dziedzinie neurologii świadomości. Pełni funkcję dyrektora Centrum Cerveau w Uniwersyteckim Szpitalu w Liège. Jego prace koncentrują się na badaniu stanów zmienionej świadomości, takich jak śpiączka, stan wegetatywny, medytacja, hipnoza i sen. Opublikował ponad 500 artykułów naukowych, jest także autorem wielu książek popularnonaukowych.

O czym jest ta pozycja?

Książka „Sens medytacji” została podzielona na dwanaście rozdziałów. Poprzedzona jest inspirującą przedmową autorstwa Matthieu Ricarda i Paula Wittermana, a także wprowadzeniem przygotowanym przez autora. Już sam spis treści stanowi cenne źródło informacji. Pozwala uchwycić strukturę książki i zorientować się, jakich zagadnień dotyczy każdy z rozdziałów i podrozdziałów. Książka może być czytana zarówno od deski do deski, jak i selektywnie – w zależności od zainteresowań czytelnika.

Pierwsze rozdziały poświęcone są podstawom neuronaukowym szczęścia oraz próbują uchwycić istotę medytacji poprzez analizę błędnych przekonań na jej temat. Autor obala stereotypy, podkreślając, że medytacja to nie „kwiat lotosu„. Nie jest to „nie-myślenie”, ani forma religijności, kult osoby duchowej, egzotyczna przygoda, wyłącznie intelektualne rozważania czy czytanie o niej. Medytacja – w ujęciu prezentowanym przez dr. Stevena Laureysa – zostaje opisana poprzez trzy główne podejścia: technikę skupionej uwagi, technikę otwartej obserwacji oraz technikę bezwysiłkowej obecności.

W kolejnym rozdziale autor omawia niezwykłe możliwości ludzkiego mózgu, jego zdolność do plastyczności oraz adaptacji. W tym kontekście przywołuje przypadek Matthieu Ricarda, którego mózg – badany w warunkach laboratoryjnych – wykazał istotne zmiany wynikające z wieloletniej, głębokiej praktyki medytacyjnej. Następnie książka koncentruje się na praktycznych korzyściach płynących z medytacji i zawiera konkretne wskazówki ułatwiające rozpoczęcie i pogłębianie praktyki.

Rozdział siódmy poświęcony jest fundamentalnej roli oddechu w generowaniu stanów medytacyjnych. Kolejne części omawiają różne formy medytacji – w tym medytacja uważności oraz medytacja miłującej dobroci, istotna zwłaszcza w tradycji buddyjskiej. Rozdział dziesiąty pokazuje zastosowanie praktyk medytacyjnych w życiu zawodowym i społecznym – wśród pracowników ochrony zdrowia, sportowców, studentów i osób osadzonych w zakładach karnych.

Podtytuł książki zapowiada praktyczny przewodnik – i rzeczywiście, publikacja spełnia tę obietnicę. Dr Laureys nie tylko przedstawia najnowsze wyniki badań dotyczących wpływu medytacji na zdrowie i funkcjonowanie mózgu. Opisuje również wybrane techniki w sposób jasny, przystępny i gotowy do bezpośredniego zastosowania w codziennej praktyce.

Przeprogramowanie mózgu

Co ciekawe, autor nie boi się porównanie medytacji do działania, które określa jako przeprogramowanie mózgu (s. 36) – wobec przeładownia mózgu bodźcami, tak zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, pojawia się uczucie stresu, depresji i lęku. Można jednak zmienić te stany:

„Resetując i przeprogramowując nasz z góry zaprogramowany mózg. Można to zrobić za pomocą medytacji. Wiem to nie tylko z własnego doświadczenia, ale również z nauki, która pokazuje to czarno na białym” (s. 36).

Dla kogo nie jest to książka? Nie jest ona dla osób, które szukają ugruntowanej jogicznej wiedzy w temacie medytacji. Dla kogo jest książka „Sens medytacji”? – jest dla wszystkich, którzy pragną zrozumieć znaczenie medytacji na gruncie medycznych ustaleń oraz praktycznych wskazówek. W pełni zachęcam do jej lektury.

Dołącz do PortalYogi – Studio Jogi Online. Praktykuj, ucz się i doświadczaj w domu lub w podróży. Największe studio online w Polsce w Twoim komputerze lub telefonie. Znajdziesz u nas najlepszych nauczycieli w jednym miejscu. Korzystaj kiedy chcesz i gdzie ci wygodnie! Jesteśmy dla Ciebie 24/7.